Όπως ξέρουμε καλά, ο σχολικός εκφοβισμός -δηλαδή η εκούσια, επαναλαμβανόμενη, συχνά ύπουλη συμπεριφορά που περιλαμβάνει κοροϊδίες, υποτιμητικά επίθετα, σκληρό πείραγμα, σωματικό ή / και ηλεκτρονικό εκφοβισμό- συμβαίνουν κάθε μέρα σε πολλά παιδιά, εντός και εκτός του σχολείου. Όταν το παιδί μας εκφοβίζεται είναι δύσκολο να συγκεντρωθούμε σε οτιδήποτε άλλο –το μόνο που θέλουμε είναι να κάνουμε κάτι για να σταματήσει αμέσως αυτό που συμβαίνει.
Δεν υπάρχει παιδί που, σε κάποια στιγμή της σχολικής ζωής του, δε θα πειράξουν ή δεν θα πληγώσουν οι άλλοι τα συναισθήματά του. Ακόμα κι εμείς, σαν γονείς, περνάμε τις δοκιμασίες μας και έχουμε βάσανα με τα παιδιά μας, άσχετα με το ποιοι είμαστε. Ένα αναπόφευκτο κομμάτι της ζωής είναι να προσπαθεί κανείς να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα, ακόμα κι όταν πρόκειται για δύσκολα ή άβολα πράγματα.
Κατά τη γνώμη μου, ο εκφοβισμός είναι ένα πρόβλημα που χρειάζεται να λυθεί οικογενειακά. Καθώς το παιδί αρχίζει να έρχεται στο σπίτι φέρνοντας ανησυχητικές διηγήσεις για το πώς τα άλλα παιδιά το εκφοβίζουν, οι γονείς πρέπει. πρώτα από όλα, να προσπαθήσουν να μην αντιδράσουν έντονα όταν τους μιλά. Με το να μη δείξουν υπερβολικά ανήσυχοι και κρατώντας, αρχικά, μια ουδέτερη στάση, έχουν το περιθώριο να ακούσουν ότι έχει να πει το παιδί, χωρίς να χειροτερεύουν την κατάσταση αντιδρώντας υπερβολικά.
Καθώς η οικογένεια αποφασίζει να αναλάβει δράση, οι γονείς πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι οι λύσεις δεν έρχονται μέσα σε μια μέρα. Χρειάζεται δουλειά, τόσο με το σχολείο, όσο και με το ίδιο το παιδί, ώστε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα. Μια οικογένεια με χρόνια ή έντονα προβλήματα στις σχέσεις μεταξύ των μελών της, θα συναντήσει περισσότερες δυσκολίες προσπαθώντας να βρει λύση στο ζήτημα του εκφοβισμού. Παρόλα αυτά, όλες οι οικογένειες οφείλουν να ασχοληθούν με το πρόβλημα, με όποιο χρήσιμο μέσο διαθέτουν.
Ακολουθούν κάποια βήματα που βοηθούν στην διαχείριση της κατάστασης:
Ακούστε με προσοχή τι έχει να πει το παιδί σας: Όσο κι αν φαντάζει λίγο, το να προσπαθούμε να είμαστε καλοί ακροατές των παιδιών μας, είναι ένα σημαντικό κομμάτι του ρόλου μας, όταν το παιδί μας εκφοβίζεται. Όσο κι αν σας πονάει να ακούτε τι συμβαίνει στο σχολείο, προσπαθήστε να παραμείνετε ανοιχτοί, ψύχραιμοι και σιγουρευτείτε ότι έχετε κατανοήσει όσο περισσότερες πλευρές και λεπτομέρειες αφορούν την κατάσταση. Να είστε ουδέτεροι και ενθαρρυντικοί καθώς το παιδί σας μιλάει. Αν αντιδράσετε πολύ έντονα σε αυτά που λέει, υπάρχει περίπτωση να σταματήσει, από φόβο ότι θα σας αναστατώσει.
Στην αντίθετη πλευρά του «ακούω το παιδί», βρίσκεται το «ρίχνω το φταίξιμο στο παιδί». Μην καταλογίσετε καμιά απολύτως ευθύνη στο παιδί για τον εκφοβισμό που υφίσταται και μην προσπαθήσετε να βρείτε κάποιο λόγο για να τον εξηγήσετε. Δεν υπάρχει ποτέ κανένας καλός λόγος ή δικαιολογία, εάν πρόκειται για εκφοβισμό. Στην περίπτωση αυτή το παιδί είναι το θύμα, οπότε η προσπάθεια να βρεθεί μια εξήγηση γιατί «το επέφερε στον εαυτό του» είναι κάθε άλλο παρά βοηθητική και δίκαιη. Επίσης, ποτέ μην κατηγορείτε το παιδί που μιλάει για εκφοβισμό, γιατί έτσι θα αγχωθεί και θα περιορίσει αυτά που θα είχε να σας αποκαλύψει.
Θυμηθείτε: στόχος σας είναι να συνεχίσει να σας επικοινωνεί τι ακριβώς συμβαίνει.
Αν και εσείς εκφοβιζόσαστε σαν παιδί, προσπαθήστε να μην πάρετε προσωπικά αυτό που συμβαίνει. Ακούγοντας ότι συμβαίνει στο παιδί σας κάτι που έχετε και οι ίδιοι βιώσει, είναι πολύ πιθανό ότι θα ανασυρθούν και οι δικές σας επώδυνες αναμνήσεις. Είναι εντάξει να νιώσετε συνδεδεμένοι με το παιδί σας και να του δείξετε ότι καταλαβαίνετε πώς νιώθει για τον εκφοβισμό, αλλά μην αναλάβετε να ασχοληθείτε με το πρόβλημα σαν να ήταν αποκλειστικά δικό σας. Είναι χρησιμότερο να προσπαθήσετε να θυμηθείτε ποιες από τις αντιδράσεις των άλλων, όταν ήσαστε μικροί, βοήθησαν, και ποιες όχι. Χρησιμοποιήστε αυτή τη γνώση για να αποφύγετε να ενεργήσετε με τρόπους που δεν είναι υποστηρικτικοί ή που μπορεί να βλάψουν το παιδί σας ή τους άλλους.
Ποτέ μην επιδοθείτε σε αντίποινα σε βάρος του παιδιού που εκφοβίζει ή της οικογένειάς του: Όσο κι αν μπείτε στον πειρασμό να πάρετε την κατάσταση στα χέρια σας με αυτό το τρόπο, μην το κάνετε. Εδώ ακριβώς είναι που οφείλετε να δώσετε το παράδειγμα στο παιδί σας σχετικά με το πώς επιλύουμε τα προβλήματα. Είναι πολύ δύσκολο για κάποιον να ακούει ότι το παιδί του απειλείται και, σίγουρα, αυτό που θέλει είναι το σταματήσει άμεσα. Όμως, εκτός από τις δυσάρεστες συνέπειες που μπορεί να επιφέρουν σε βάρος σας και σε βάρος του παιδιού σας οι εκδικητικές ενέργειες, ο τρόπος αυτός δε θα συμβάλλει να λυθεί πραγματικά το πρόβλημα, ούτε θα κάνει το παιδί να νιώσει καλύτερα. Κρατήστε λοιπόν την ψυχραιμία σας και σκεφτείτε τι μπορείτε να κάνετε για να το βοηθήσετε να τα βγάλει πέρα με ό,τι αντιμετωπίζει.
Εκπαιδεύστε το παιδί σας πώς να αντιδρά: Οι εκφοβιστές έχουν την τάση να ενοχλούν άτομα από τα οποία αποσπούν μια αντίδραση. Συχνά επιλέγουν παιδιά που αναστατώνονται και παίρνουν εμφανώς κατάκαρδα το πείραγμα. Επίσης, συχνά αναζητούν παιδιά που δεν υπερασπίζονται τους εαυτούς τους ή παιδιά πάνω στα οποία υπερισχύουν. Είναι σημαντικό να διδάξετε στο παιδί σας πώς να αντιδρά και που να καταφεύγει, όταν δε νιώθει ασφαλές.Παίξτε με το παιδί πολλές φορές διαφορετικά παιχνίδια ρόλων πάνω σε διαφορετικά σενάρια, για να το βοηθήσετε να εξασκηθεί να μην αντιδρά τραβώντας περισσότερη αρνητική προσοχή, να απομακρύνεται από τη δύσκολη κατάσταση ή να ζητά βοήθεια από άλλους μέσα στο σχολείο. Μη δώσετε έμφαση μόνο στο τι θα πει και τι θα κάνει, αλλά και στο πώς θα το πει/ θα το κάνει. Ασχοληθείτε με στάση σώματος, τον τόνο της φωνής, τη βλεμματική επαφή, τις χειρονομίες που χρησιμοποιεί απέναντι στο άτομο που το εκφοβίζει. Από αυτού του τύπου την «εκπαίδευση» το παιδί θα μάθει ότι, μπορεί να μην γίνεται να σταματήσει τον εκφοβισμό, αλλά δεν είναι πλέον τελείως ανήμπορο και μπορεί, σε κάποιο βαθμό, να έχει τον έλεγχο της κατάστασης. Η γνώση και η αίσθηση ότι κάποιος δεν είναι και δεν αφήνεται να νιώσει τελείως ανήμπορος ή αμέτοχος, έχει φανεί ότι αποτελεί σημαντικό προστατευτικό παράγοντα για τον ψυχισμό του, όταν αντιμετωπίζει αρνητικά, τραυματικά γεγονότα ή συνθήκες.
Κρατήστε ημερολόγιο των επεισοδίων του εκφοβισμού: ώστε να τα χρησιμοποιήσετε για να ενημερώσετε το σχολείο. Σύμφωνα με τις διηγήσεις του παιδιού σας, σημειώνετε τις ημέρες, τις ώρες μέσα στο σχολικό πρόγραμμα, τον τόπο, τον τρόπο που συνέβη ο εκφοβισμός καθώς και τα πρόσωπα που εμπλέχτηκαν σε αυτόν (συμπεριλαμβάνοντας μαθητές ή ενήλικες που τυχόν ήταν μάρτυρες στο συμβάν).
Το ημερολόγιο είναι πολύ σημαντικό στοιχείο και θα βοηθήσει στα εξής: έχοντας καταγράψει τα συμβάντα θα μπορέσετε να δώσετε στο σχολείο συγκεκριμένες πληροφορίες για το που και πότε γίνεται ο εκφοβισμός, που θα συμβάλλουν στην αποτελεσματική αντιμετώπιση/ πρόληψη του φαινομένου και θα φανούν χρήσιμα για όλους τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς -όχι μόνο για το δικό σας παιδί. Σε αρκετά σχολεία ο εκφοβισμός θεωρείται, δυστυχώς, ζήτημα μικρής σημασίας από κάποιους που, είτε το αγνοούν, είτε το αρνούνται και το υποβαθμίζουν. Επειδή δεν γνωρίζετε εκ των προτέρων το βαθμό της συνεννόησης και της συνεργασίας που θα βρείτε από το σχολείο που φοιτά το παιδί σας, είναι χρήσιμο να είστε προετοιμασμένοι σε περίπτωση που θα χρειαστεί να απευθυνθείτε στο σχολικό σύμβουλο ή στο γραφείο εκπαίδευσης. Έχοντας συγκεκριμένα στοιχεία να παρουσιάσετε μειώνετε τις πιθανότητες να κατηγορηθείτε ότι βασίζεστε σε ασαφείς και αόριστες αναφορές ή ότι εμπλέκετε άδικα άλλα πρόσωπα.
Ενημερώστε οπωσδήποτε το σχολείο του παιδιού σας: Μιλήστε με τον εκπαιδευτικό της τάξης και τον διευθυντή του σχολείου. Να θυμάστε: είναι ευθύνη του σχολείου να σταματήσει ο εκφοβισμός! Ίσως να έχετε ήδη καταλάβει από το παιδί σας ότι ο εκφοβισμός είναι πιο πιθανό να συμβεί εκεί που οι ενήλικες δεν βλέπουν. Ζητήστε περισσότερη επίβλεψη σε σημεία όπου η παρουσία των ενηλίκων είναι περιορισμένη (πχ τουαλέτες, απομέρα σημεία, μέρη πίσω από το κτίριο) και σε διαστήματα όπου η προσοχή τους χαλαρώνει. Συζητήστε με το σύλλογο γονέων του σχολείου, όχι με σκοπό να εκθέσετε συγκεκριμένα πρόσωπα ή οικογένειες, αλλά για να ενημερωθούν και να αναλάβουν δράση όλοι πάνω στο ζήτημα της ασφάλειας και της διατήρησης καλού κλίματος μέσα στο σχολείο. Απευθυνθείτε σε οποιονδήποτε εντός σχολείου μπορεί να βοηθήσει, παρέχοντας στο παιδί σας τη δυνατότητα να αναφέρει τον εκφοβισμό όταν συμβαίνει και να αποτελεί ένα ασφαλές σημείο για να καταφύγει όταν αισθάνεται ότι απειλείται.
Πάρτε το μέρος του παιδιού σας: Σιγουρευτείτε ότι έχει καταλάβει ότι θα είστε δίπλα του και θα κάνετε μαζί ό,τι περνά από το χέρι σας για να το βοηθήσετε να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Πείτε του ότι, όταν απειλείται από το συγκεκριμένο ή τα συγκεκριμένα άτομα, μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του όπως καλύτερα πιστεύει εκείνη τη στιγμή, όχι όμως με τρόπους που μπορεί να το βάλουν σε κίνδυνο. Εξηγείστε ξεκάθαρα στο παιδί ότι η αναφορά των επεισοδίων του εκφοβισμού ΔΕΝ είναι κάρφωμα, όπως θέλουν οι εκφοβιστές να λένε για να αποθαρρύνουν τους γύρω. Πείτε στο παιδί ότι θα το υποστηρίξετε κάθε φορά που αποφασίζει να αναφέρει τα επεισόδια του εκφοβισμού. Αν οι εκφοβιστές απειλούν ότι θα επιτεθούν εκτός σχολείου, ή αν νιώσετε ότι υπάρχει το ενδεχόμενο να συμβεί αυτό, συνοδέψτε το παιδί σας διακριτικά αλλά εμφανώς προς και από το σχολείο, ώστε να περάσετε το μήνυμα ότι όλη η οικογένεια είναι ενήμερη και έχει αποφασίσει να το προστατέψει και να το στηρίξει.
Ζητήστε υποστήριξη: Συζητήστε με τον/την σύντροφό σας, με υποστηρικτικούς συγγενείς, με φίλους ή με ειδικούς που εμπιστεύεστε, κάθε φορά που αισθάνεστε τα συναισθήματά σας να σας κατακλύζουν και να σας ωθούν σε πιθανά αρνητικούς τρόπους αντίδρασης. Είναι σημαντικό και οι δύο γονείς να είναι ξεκάθαροι πάνω στο τι επικοινωνούν στο παιδί σχετικά με το ζήτημα του εκφοβισμού, και με ποιο τρόπο. Αν μεγαλώνετε μόνοι το παιδί σας αναζητήστε οποιονδήποτε μπορεί να σας βοηθήσει –μιλώντας για τον εκφοβισμό θα εκπλαγείτε όταν δείτε πόσο κόσμο έχει απασχολήσει ή συνεχίζει να απασχολεί το ζήτημα. Φίλοι, συνάδελφοι, συγγενείς μπορούν να σας πουν πώς το χειρίστηκαν οι ίδιοι όταν συνέβη στα δικά τους παιδιά. Ακόμα κι αν δεν μπορέσετε να βοηθηθείτε σε πρακτικό επίπεδο, θα νιώσετε ότι δεν είστε μόνοι και ότι δεν πάει κάτι στραβά ειδικά με το παιδί σας.
Διδάξτε στο παιδί να αναγνωρίζει και να ονομάζει αυτό που συμβαίνει: Ο εκφοβισμός έχει κάποια συγκεκριμένα ειδικά χαρακτηριστικά – ορισμένα ήδη τα ανέφερα:
1. Συμβαίνει επίτηδες, επανειλημμένα και συνεχίζει, ακόμα και όταν το παιδί που τον υφίσταται έχει εκφράσει ξεκάθαρα σε αυτόν που το εκφοβίζει ότι θέλει να σταματήσει.
2. Εμπεριέχει στοιχεία που στοχεύουν στην ταπείνωση, το ρεζίλεμα, την υποβάθμιση, τον αποκλεισμό ή την απειλή σε βάρος του θύματος.
3. Είναι συχνότερος σε κρυφά, απόμερα σημεία, πίσω από την πλάτη των ενηλίκων, σε τόπο και χρόνο όπου η επίβλεψη είναι περιορισμένη.
4. Όταν τον φέρουν αντιμέτωπο με τη συμπεριφορά του, συνήθως ο εκφοβιστής δεν την παραδέχεται, την αρνείται και, ακόμα κι αν ζητήσει συγγνώμη γι αυτήν – πολύ σύντομα την επαναλαμβάνει, συχνά πιο έντονα.
5. Πολύ συχνά ανάμεσα στο κορίτσια ο εκφοβισμός παίρνει τη μορφή διάδοσης κακόβουλων, υποτιμητικών φημών και κουτσομπολιών που ρεζιλεύουν και ντροπιάζουν το παιδί και /ή έντονου αποκλεισμού από την ομάδα και τις παρέες (χωρίς να αποκλείεται, μεταξύ κοριτσιών, η σωματική βία, με σωματικό πείραγμα, ξύλο, ή “ραντεβού” για ξεκαθάρισμα λογαριασμών).
Τα χαρακτηριστικά αυτά κάνουν τον εκφοβισμό μια κακόβουλη, εκούσια, αντικοινωνική συμπεριφορά και τον διαφοροποιούν πολύ ξεκάθαρα από το άστοχο πείραγμα, την πλάκα ή τις συνηθισμένες διενέξεις που συμβαίνουν μεταξύ των παιδιών.
Τόσο τα μικρά, όσο και τα μεγαλύτερα παιδιά πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν και να ονομάζουν σαν «εκφοβισμό» την κατάσταση, όταν συμβαίνει στα ίδια ή στους γύρω. Οι λέξεις «νταής» ή «εκφοβιστής» δεν εμπεριέχουν μόνο την έννοια της σωματικής απειλητικότητας, αλλά αφορούν άτομα που κάνουν όλες τις παραπάνω μορφές εκφοβισμού. Είναι πολύ ενδυναμωτικό για τα παιδιά να μπορούν να ταυτοποιούν τη σωστή λέξη με τη συγκεκριμένη αρνητική συμπεριφορά.
Βρείτε κάτι στο οποίο το παιδί είναι πραγματικά καλό: Βοηθήστε το παιδί να αισθανθεί καλά με τον εαυτό του. Επιλέξτε δραστηριότητες όπου τα πάει καλά, δημιουργήστε ευκαιρίες για θετικές αλληεπιδράσεις με παιδιά που δεν εκφοβίζουν και δεν ενοχλούν. Να θυμάστε ότι κάθε φορά που το παιδί πετυχαίνει σε κάτι, ότι κι αν είναι, αυτό το βοηθά να νιώσει ακριβώς το αντίθετο από αυτό που ο εκφοβιστής θέλει να το κάνει να νιώσει.
Να θυμάστε επίσης ότι το να βοηθήσετε το παιδί σας να βρει μικρά κομμάτια ελέγχου και ,λίγο λίγο, να τα εξασκήσει, είναι το αντίδοτο στην αίσθηση ότι έχει «κολλήσει» και είναι απολύτως αδύναμο και παγιδευμένο σε μια κατάσταση –κι αυτό είναι το χειρότερο που μπορεί κανείς να νιώσει στα δύσκολα.
Όπως γίνεται με πολλές δυσκολίες στη ζωή, η αντιμετώπιση του εκφοβισμού θέλει δουλειά και χρόνο. Είναι μια διαδικασία που δεν περνά, απλά και μόνο επειδή κάποιος θέλει να περάσει. Παρόλα αυτά, όταν κανείς ασχοληθεί με επιμονή, υπομονή και ψυχραιμία, σύντομα θα δει ότι αυτά που κάνει θα αρχίσουν να αποδίδουν. Το ξεπέρασμα ενός επεισοδίου εκφοβισμού χρειάζεται υποστήριξη –και για να γίνει αυτό πρέπει όλοι να δουλέψουν μαζί σαν οικογένεια .
Σημάδια ότι πιθανόν το παιδί σας εκφοβίζεται:
- Αρνείται να χρησιμοποιήσει τις τουαλέτες του σχολείου, χωρίς να έχει φοβίες για τα μικρόβια ή την καθαριότητα.
- Αποφεύγει περιοχές και δραστηριότητες όπου δεν υπάρχει επίβλεψη από ενήλικες.
- Αναστατώνεται έντονα μετά από ένα τηλεφώνημα, ένα μήνυμα ή ένα email που έλαβε
- Χάνει φίλους που είχε προηγουμένως.
- Είναι πιο απόμακρο και παραλείπει δραστηριότητες που συνήθιζε να απολαμβάνει. Περνά περισσότερο χρόνο απομονωμένο στο δωμάτιό του.
- Μιλάει αρνητικά για τον εαυτό του.
Πηγή: Παιδοψυχιατρική σήμερα
Σπυριδούλα Κώτση
ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ ΠΑΙΔΙΩΝ-ΕΦΗΒΩΝ
