Η ζήλια είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που βιώνουν τα παιδιά και συνδέεται με την ικανότητα τους να αγαπούν. Όπως και τα υπόλοιπα αρνητικά συναισθήματα, έτσι και το συναίσθημα της ζήλιας είναι αποδεκτό και υγιές. Αυτό που δημιουργεί πρόβλημα δεν είναι το συναίσθημα καθαυτό αλλά οι αντιδράσεις των παιδιών όταν το βιώνουν. Για παράδειγμα αν ένα παιδί ζηλέψει με τον ερχομό ενός μωρού στο σπίτι αυτό είναι υγιές. Δημιουργείται όμως σοβαρό ζήτημα στην οικογένεια όταν το παιδί λόγω της ζήλιας του γίνεται επιθετικό στο αδερφάκι του.
Στην νηπιακή ηλίκία είναι σύνηθες να βιώνουν ζήλια τα παιδιά με τον ερχομό του νέου μέλους στην οικογένεια. Το παιδί, ειδικά αισθάνεται ότι απειλείται ολόκληρος ο μικρόκοσμος του μιας και η “μανούλα¨και ο ¨μπαμπάκας¨δεν είναι πιά ολοδικοί του αλλά “μισοί”. Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία αισθάνονται ασφάλεια όταν ξέρουν τί να περιμένουν. Στην περίπτωση αυτή, δεν ξέρουν τι να περιμένουν. Γι’αυτό και βοηθά να γίνει αναλυτική προετοιμασία του παιδιού για τα νέα δεδομένα. Στην ηλικία αυτή επίσης μπορεί το παιδί να εκδηλώσει ζήλια προς ένα άλλο παιδάκι όταν αυτό είναι σε οικεία στιγμή με κάποιον από τους δικούς του. Για παράδειγμα, μπορεί να τρέξει να σταματήσει την μητέρα του όταν εκείνη παίζει με ένα άλλο παιδάκι. Αυτό γίνεται και πάλι για τους λόγους που αναφέρθηκαν πιο πάνω.
Μετά από κάποιο διάστημα, και έχοντας πάντα ως δεδομένο τους σωστούς χειρισμούς από μέρους των γονιών, η ζήλια αυτή υποχωρεί και σταδιακά εξαφανίζεται. Αυτό γίνεται μετά την ηλικία των τεσσάρων χρόνων όπου το παιδί πηγαίνει πια παιδικό σταθμό και ξεκινά εξωσχολικές δραστηριότητες, οπότε έχει εισάγει πολλά νέα άτομα στον μικρόκοσμο του. Επίσης, αυτό που αλλάζει είναι ότι το παιδί είναι πια περισσότερο ικανό να αναγνωρίσει το συναίσθημα της ζήλιας και να το συζητήσει, οπότε η έκφραση του συναισθήματος βοηθά. Μέσα από αυτή την διαδικασία μαθαίνουν ότι όλα τα συναισθήματα είναι υγιή και αποδεκτά και βρίσκουν διεξόδους μέσω φαντασίας, παιχνιδιού, ζωγραφικής, συζήτησης, να εξωτερικεύσουν αυτό που αισθάνονται.
Υπάρχουν βέβαια και περιπττώσεις όπου το παιδί βιώνει το συναίσθημα της ζήλιας με έναν έντονο, “βασανιστικό” για εκείνο τρόπο. Έτσι, μην μπορώντας καταπραύνει την ζήλια που αισθάνεται. μπορεί είτε να το εκδηλώσει ανοιχτά όντας επιθετικό, είτε κρυφά με τάση για απομόνωση και μελαγχολία.
Χειρισμοί που βοηθούν το παιδί όταν αισθάνεται ζήλια εξαιτίας του νέου μέλους στην οικογένεια:
– Καλή συναισθηματική και πρακτική προετοιμασία του παιδιού από τους γονείς τους μήνες της εγκυμοσύνης. Μια χρήσιμη ιδέα είναι να χρησιμοποιηθεί μια κούκλα μωρό και να αναλάβει το παιδί μαζί με την μητέρα να κάνει το μωρό μπάνιο, να αλλάξει πάνες, να του δώσει γάλα (ή στην περίπτωση θηλασμού να δείξει η μαμά στο παιδί πώς θα είναι). Αυτό θα βοηθήσει το παιδί να βιώσει σε πρακτικό και συναισθηματικό επίπεδο την αλλαγή που θα έρθει στην ζωή του και έτσι θα μειωθεί κατά πολύ η πιθανή ανασφάλεια της “άγνωστης απειλής” που έρχεται.
– Με τον ερχομό του νέου μέλους είναι σημαντικό να έχει γίνει συζήτηση και με όλο τον οικογενειακό κύκλο (γιαγιάδες, παππούδες, θείες κ.α.) για την αντιμετώπιση που θα έχουν όταν έρχονται να δουν το μωρό. Θα πρέπει να μοιράζεται το ενδιαφέρον και στο μεγαλύτερο παιδί (και όχι να επικεντρώνεται μόνο σε αυτό) έτσι ώστε να βοηθηθεί να αντιμετωπίσει την νέα κατάσταση πιο ομαλά.
– Θα ήταν καλό εάν ο ερχομός του μωρού συνδυαστεί με κάτι πολύ θετικό και ευχάριστο για το παιδί (πχ εάν στους προηγούμενους μήνες έλεγε στους γονείς ότι του αρέσει ένα συγκεκριμένο κρεβάτι να του το αγοράσουν εκείνη την περίοδο). Προσοχή όμως, θα πρέπει οι γονείς να είναι σίγουροι ότι το παιδί επιθυμεί κάτι αλλιώς είναι πολύ πιθανό να βιώσει την αλλαγή αρνητικά. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση δεν θα πρέπει να γίνεται καμία άλλη αλλαγή την περίοδο εκείνη στην ζωή του παιδιού (πχ η έναρξη παιδικού σταθμού θα πρέπει να γίνει κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης και όχι μετά την γέννηση καθώς το μεγαλύτερο παιδί θα νιώσει ότι οι γονείς το ξεφορτώνονται).
– Βοηθά πολύ να οριστεί το μεγαλύτερο παιδί ώς ο βοηθός της μαμάς στην φροντίδα του μωρού. Η μητέρα πρέπει να ενισχύσει το παιδί να συμμετέχει στην καθημερινότητα του μωρού όσο εκείνο το επιθυμεί.
– Αντίστοιχα μπορεί η μητέρα και ο πατέρας να δείξουν στο μεγαλύτερο παιδί video και φωτογραφίες από το αρχείο του όταν ήταν εκείνο μωρό και να του δώσουν να καταλάβει ότι έτσι φρόντιζαν και εκείνο τότε.
– Είναι καλό να κατανοήσουν οι γονείς ότι το μ.παιδί βιώνει μια περίοδο μετάβασης και έχει ανάγκη να εκτονώσει την ζήλια του στον βαθμό που το αισθάνεται. Τρόποι εκτόνωσης μπορεί να είναι χτυπώντας ένα μαξιλάρι με δύναμη, ζωγραφίζοντας έντονα ή ότι άλλο βοηθά το παιδί να εκτονώσει το συναίσθημα του χωρίς να κάνει κακό σε εκείνο ή άλλους.
– Εάν ο πατέρας επιθυμεί στην προσπάθεια του να βοηθήσει, να παίρνει κάποιες ώρες μαζί του το μεγαλύτερο παιδί για βόλτα, καλό θα είναι να ξεκινήσει να το κάνει αρκετούς μήνες πριν γεννηθεί το μωρό προκειμένου το παιδί να πειστεί για το κίνητρο της ενέργειας αυτής και να νιώσει ότι έχει να κάνει με το γεγονός ότι μεγαλώνει και όχι γιατί η μαμά θέλει να μείνει μόνη με το μωρό.
– Εάν το παιδί παρόλα τα παραπάνω εκδηλώσει επιθετικότητα στο μωρό, δεν το τιμωρούμε (γιατί στοχοποιείται το μωρό περισσότερο) αλλά εξηγούμε ότι απαγορεύεται να είμαστε επιθετικοί και παραπέμπουμε το παιδί σε εναλλακτικούς τρόπους έκφρασης αφού πρώτα εξηγήσουμε τις πιθανές συνέπειες που μπορεί να έχει μια τέτοια κίνηση στο μωρό.
Χειρισμοί που βοηθούν όταν το παιδί αισθάνεται ζήλια γενικότερα:
- Εκπαίδευση του παιδιού σε όλα τα βασικά συναισθήματα (μπορεί να δημιουργηθεί και ένας πίνακας με διάφορες φατσούλες) και ενίσχυση του έτσι ώστε να μάθει να αναγνωρίζει τι συναίσθημα βιώνει. Έτσι, φτάνοντας στο συναίσθημα της ζήλιας μπορούμε να του δείξουμε τι γκριμάτσα παίρνει όταν ζηλεύει ή τι κινήσεις κάνει και του εξηγούμε ότι και η ζήλια είναι συναίσθημα όπως τα άλλα και είναι καλό να το συζητάμε όταν την νιώθουμε αλλιώς θα μας ταλαιπωρήσει (μπορούμε να την παρομοιάσουμε με το μικρό πράσινο τερατάκι που μας πλησιάζει ολοένα και πιο πολύ και προσπαθεί να μας φάει).
- Προτείνουμε στο παιδί τρόπους εκτόνωσης τονίζοντας ότι ενώ η ζήλια είναι αποδεκτή, δεν είναι αποδεκτό να κάνουμε κακό σε άλλους ή στον εαυτό μας εξαιτίας αυτής.
- Μιλάμε στο παιδί για την διαφορετικότητα και το βοηθάμε να αγαπήσει και να αγκαλιάσει τα ελαττώματα του όπως κάνει και με τα προτερήματα του. Εξηγούμε ότι είναι κατανοητό ότι ζήλεψε για παράδειγμα τον συμμαθητή του αλλά θα πρέπει να καταλάβει ότι ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και δεν τον βοηθά να συγκρίνει ανόμοια πράγματα γιατί θα είναι σαν να συγκρίνει μια πατάτα με ένα μήλο. Αυτό που έχει νόημα είναι να συγκρίνει τον εαυτό του λίγους μήνες ή χρόνια πριν και να δει τι έχει καταφέρει.
Τέλος είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι λειτουργούμε σαν πρότυπα στα παιδιά μας οπότε θα πρέπει και εμείς οι ίδιοι να επεξεργαστούμε το συναίσθημα της ζήλιας με υγιή τρόπο αν θέλουμε να το κάνουν και εκείνα.
Ψυχολόγος
